Στον σημερινό κόσμο των ταχύτατων αλλαγών και της αυξανόμενης αποξένωσης, οι ανθρώπινες σχέσεις δοκιμάζονται συνεχώς. Πίσω όμως από κάθε κοινωνική αλληλεπίδραση, πίσω από κάθε συνάντηση προσώπων, δεν στέκεται απλώς ένα σώμα ή μία εξωτερική παρουσία, αλλά μία ψυχή∙ ένα πρόσωπο με αιώνια προοπτική. Η Εκκλησία μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν είναι απλώς βιολογικό ον, αλλά ψυχοσωματική ύπαρξη, δημιουργημένος «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσιν» Θεοῦ (Γεν. 1,26).

1. Η ψυχή ως φορέας του προσώπου

Η ψυχή δεν είναι απλώς μία «εσωτερική» δύναμη του ανθρώπου, αλλά ο κατεξοχήν φορέας της προσωπικής του ταυτότητας. Ο Μέγας Βασίλειος γράφει: «Ἄνθρωπος ἐστὶ ψυχὴ λογικὴ καὶ νοερά, διὰ τοῦ σώματος ἐνεργοῦσα» (PG 29, 13). Η ψυχή δίνει στον άνθρωπο την ικανότητα της λογικής, της συνείδησης, της αγάπης και της επικοινωνίας. Άρα, κάθε σχέση με τον συνάνθρωπο είναι βαθύτερα μία σχέση ψυχών, και όχι απλώς μία επιφανειακή κοινωνική συνδιαλλαγή.

2. Η ψυχή βλέπει την ψυχή

Ο αληθινός διάλογος και η ειλικρινής σχέση προϋποθέτουν την αναγνώριση της ψυχής του άλλου. Στην Ορθόδοξη παράδοση, η φιλία, η συγγένεια και ο έρωτας δεν νοούνται απλώς ως ψυχολογικά φαινόμενα, αλλά ως πνευματικές συναντήσεις. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής υπογραμμίζει πως «ὁ ἀληθινὸς πλησίον εἶναι ἐκεῖνος, ποὺ βλέπει τὴν ψυχὴ τοῦ ἄλλου ὡς ἀδελφὴ καὶ εἰκόνα Θεοῦ» (PG 90, 1128B). Όταν ο άνθρωπος βλέπει τον άλλον όχι ως μέσο ή αντικείμενο, αλλά ως εικόνα Θεού, τότε η σχέση μεταμορφώνεται.

3. Η αγάπη ως συνάντηση ψυχών

Ο ίδιος ο Χριστός μας προσκαλεί σε μία σχέση ψυχής: «Μάθετε ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι πράος εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ· καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν» (Ματθ. 11,29). Η ταπείνωση και η πραότητα είναι τα θεμέλια για την ανάπαυση της ψυχής, και κατ’ επέκταση, για τη γνήσια σχέση με τους άλλους. Η αληθινή αγάπη, όπως τη διδάσκει ο Απόστολος Παύλος (Α΄ Κορ. 13), είναι καρπός του Πνεύματος και εδράζεται στην ψυχική προσφορά και όχι στην ιδιοτελή απαίτηση.

4. Θεραπεία της ψυχής – αποκατάσταση των σχέσεων

Πολλές από τις δυσκολίες στις ανθρώπινες σχέσεις προέρχονται από πληγωμένες ή σκοτισμένες ψυχές. Η Εκκλησία λειτουργεί θεραπευτικά. Η μετάνοια, η εξομολόγηση, η προσευχή και η Θεία Κοινωνία οδηγούν στη θεραπεία της ψυχής και, συνακόλουθα, στη συμφιλίωση με τον πλησίον. Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος γράφει χαρακτηριστικά: «Ὁ ἰαθεὶς ἄνθρωπος, εἰρηνεύει με τοὺς πάντας» (Κλίμαξ, Λόγος 5).

5. Κοινοτικότητα και σωτηρία

Η ψυχή δεν σώζεται μόνη της. Η Εκκλησία είναι σώμα Χριστού, και η σωτηρία είναι γεγονός κοινοτικό. Δεν μπορούμε να αδιαφορήσουμε για την ψυχή του άλλου∙ καλούμαστε να αγαπήσουμε και να προσευχηθούμε για κάθε πρόσωπο. «Τὸν ἀδελφὸν ὃν βλέπεις, ἐὰν μὴ ἀγαπᾷς, πῶς δύνασαι νὰ ἀγαπᾷς τὸν Θεὸν ὃν οὐχ ἑώρακας;» (Α΄ Ἰω. 4,20).

Συμπέρασμα

Η ψυχή είναι το κέντρο του ανθρώπινου είναι και ο κρίκος που μας ενώνει με τον Θεό και τους άλλους. Οι σχέσεις που αγνοούν την ψυχή είναι επιφανειακές και φθαρτές. Αντίθετα, οι σχέσεις που θεμελιώνονται στη βαθιά αγάπη, στο σεβασμό προς το μυστήριο του άλλου προσώπου και στη χάρη του Θεού, έχουν αιώνια προοπτική. Η Εκκλησία καλεί όλους μας να δούμε τον πλησίον μας ως αδελφό εν Χριστῷ, ως ψυχή που διψά για αγάπη, νόημα και σωτηρία.

Δημήτριος Τζαφέρης

Θεολόγος Λαμαπαδάριος Ιερού μας Ναού