«Γιὰ πότε γινήκαμε πραγματικοὶ πρόσφυγες δὲν τὸ καταλάβαμε. Μέσα σὲ λίγα εἰκοσιτετράωρα ὅλος ὁ κόσμος ἀναποδογύρισε. Βαπόρια φτάναν τὸ ἕνα πίσω ἀπό τ΄ ἄλλο καὶ ξεφόρτωναν κόσμο, ἕναν κόσμο ξεκουρντισμένον, ἀλλόκοτο, ἄρρωστο, συφοριασμένο, λὲς κι ἔβγαινε ἀπό φρενοκομεῖα, ἀπό νοσοκομεῖα, ἀπό νεκροταφεῖα. Ἔπηξαν οἱ δρόμοι, τὸ λιμάνι οἱ ἐκκλησιές, τὰ σχολειᾶ, οἱ δημόσιοι χῶροι. Στὰ πεζοδρόμια γεννιόνταν παιδιὰ καὶ πέθαιναν γέροι. Ἑνάμισι ἐκατομμύριο ἄνθρωποι βρεθήκανε ξαφνικὰ ἔξω ἀπ΄ τὴν προγονικὴ τους γῆ. Παράτησαν σκοτωμένα παιδιὰ καὶ γονιοὺς ἄταφους. Παράτησαν περιουσίες, τὸν καρπὸ στὰ δένδρα καὶ στὰ χωράφια, τὸ φαΐ στὴ φουφοῦ, τὴ σοδειᾶ στὴν ἀποθήκη, τὸ κομπόδεμα στὸ συρτάρι, τὰ πορτρέτα τῶν προγόνων στοὺς τοίχους. Καὶ βάλθηκαν νὰ τρέχουν, νὰ φεύγουν κυνηγημένοι ἀπ΄ τὸ τούρκικο μαχαίρι καὶ τὴ φωτιὰ τοῦ πολέμου.
(…) Ἄρπαξαν οἱ ἄνθρωποι βάρκες, καΐκια, σχεδίες, βαπόρια, πέρασαν τὴ θάλασσα σ΄ ἕναν ὁμαδικό, φοβερὸ ξενιτεμὸ. Κοιμήθηκαν ἀποβραδίς νοικοκυραῖοι στὸν τόπο τους καὶ ξύπνησαν φυγᾶδες, θαλασσοπόροι, ἄστεγοι, ἄποροι, ἀλῆτες καὶ ζητιάνοι στὰ λιμάνια τοῦ Πειραιᾶ, τῆς Σαλονίκης, τῆς Καβάλας, τοῦ Βόλου, τῆς Πάτρας. Ἑνάμισι ἑκατομμύριο ἀγωνίες καὶ οἰκονομικά προβλήματα, ξεμπαρκάρανε στὸ φλούδι τῆς Ἑλλάδας, μὲ μιὰ θλιβερὴ ταμπέλα κρεμασμένη στὸ στῆθος: «Πρόσφυγες!»
(…) Καὶ ψάχναν καὶ γιὰ τὴν ψυχή τους, νὰ δοῦν ἄν ἦταν στὴ θέση της. Μ΄ αὐτή ἦταν ἄφαντη. Εἶχε μείνει πίσω στὴν πατρίδα κοντὰ στοὺς ἀγαπημένους νεκροὺς καὶ στοὺς αἰχμαλώτους, κοντὰ στὰ σπιτάκια, στὰ χωράφια, στὶς δουλειὲς….»

Απόσπασμα από το βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου

“Οἱ νεκροὶ περιμένουν”.