Να ΄ σαι πάντα δοξασμένη !  ω σημαία γαλανή !

Η εθνική σημαία της Ελλάδος μας περιέχει εννέα οριζόντιες, ίσου πάχους, εναλλασσόμενες λευκές και κυανές παράλληλες λωρίδες. Μέσα σε ένα κυανό τετράγωνο στο πάνω προσίστιο μέρος υπάρχει ένας λευκός σταυρός. Οι εννέα λωρίδες αντιστοιχούν σε κάθε γράμμα ξεχωριστά από τη λέξη <<ελευθερία>>. Είναι τόσες όσες και οι συλλαβές της φράσης <<Ελευθερία ή Θάνατος>>. Ο σταυρός συμβολίζει το επίσημο θρήσκευμα της χώρας, τον χριστιανισμό. Ωστόσο ο ισοσκελής σταυρός της ελληνικής σημαίας ως πανάρχαιο ιδεόγραμμα συμβολίζει επίσης τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, την ισορροπία και την αρμονία του σύμπαντος

 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΑΣ ΣΗΜΑΙΑ

Είναι λάβαρο ιερό, τιμημένο, αγαπημένο και ματωμένο. Στον ίσκιο της ελληνικής σημαίας συναντήθηκαν οι πόθοι για ελευθερία, ισονομία και δικαιοσύνη. Στους κυματισμούς της αντανακλούν οι χτύποι της καρδιάς ενός ολόκληρου έθνους, το οποίο μέσα από κακουχίες και δύσκολες μέρες έγραψε λαμπρές σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας. Ενός λαού που με μαχητικότητα και αξιοπρέπεια ταξιδεύει στους αιώνες που έχει την μοναδική ικανότητα να τρυγά τις καλύτερες στιγμές λαών και πολιτισμών με τους οποίους συναντάται και να τις ενσωματώνει στον πολιτισμό του. Ο ελληνισμός υπερήφανος και με μπροστάρη τα σύμβολά του φώτισε την οικουμενική σκέψη και δίδαξε πανανθρώπινες αξίες που αποτέλεσαν τους πυλώνες της σύγχρονης φιλοσοφίας. Κι όταν η καταχνιά της λήθης έρχεται να τον ζώσει απειλητική, αρκεί ένα βλέμμα στον ιστό για να ξεκινήσει η περήφανη παρέλαση προσώπων και γεγονότων που συγκροτούν την επιτομή της ύπαρξής του, που του θυμίζουν την αφετηρία και τη διαδρομή του, που χαράσσουν τη γραμμή πλεύσης του στο αύριο με θάρρος και αποφασιστικότητα. Ποια είναι όμως η διαδρομή στον χρόνο του ιερού συμβόλου; Πότε λαμβάνει την οριστική της μορφή η ελληνική σημαία;

 ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΑΡΧΙΖΕΙ …

         Η γέννηση της σημαίας χάνεται στα βάθη του χρόνου. Η άκρη του νήματος βρίσκεται κάπου στην παλαιολιθική εποχή, όταν ο άνθρωπος αρχίζει να εκφράζει με συμβολικές εικόνες τα όνειρα και τα οράματά του. Τα αστέρια, τα ζώα, τα φυτά και τα στοιχεία του τοπίου αποτελούν τα πρώτα υλικά της έκφρασής του. Σταδιακά, οι φυσικές πράξεις συνδέονται με πνευματικές και ηθικές έννοιες και το εικονογράφημα εξελίσσεται σε ιδεόγραμμα και – στην συνέχεια –σε σύμβολο και μυητικό έμβλημα.

Εικάζεται ότι και οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν σημαίες πριν από χιλιάδες χρόνια, ενώ Ασσύριοι, Αιγύπτιοι, Πέρσες και Χετταίοι πριν από τον έκτο αιώνα π.Χ. προέτασσαν στις πολεμικές εκστρατείες τους μεταλλικά εμβλήματα, τα οποία και τοποθετούσαν σε κοντάρια, τους <<εμβληματοφόρους ιστούς>>. Τα μεταλλικά εμβλήματα αντικαταστάθηκαν σταδιακά από τεμάχια υφάσματος και με αυτό τον τρόπο γεννήθηκαν οι πρώτες σημαίες. Οι αρχαίοι Έλληνες από το τέλος του 7^ου αιώνα π.Χ. χρησιμοποιούσαν ειδικά σύμβολα στις ασπίδες και στα πλοία τους ώστε οι στρατιώτες να αναγνωρίζονται μεταξύ τους. Τα σύμβολα αυτά μπορεί να ήταν γράμματα όπως το Λ που χρησιμοποιούσαν οι Λακεδαιμόνιοι, είτε άλλες μορφές μυθικών όντων. Οι σημαίες του στρατεύματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ονομάζονταν φοινικίδες, ήταν κόκκινες και ανέμιζαν υπερήφανες στην κορυφή των σαρισών, τα επιμήκη δόρατα των Μακεδόνων στρατιωτών. Ωστόσο, η χρήση σημαιών κατά την αρχαιότητα έχει και ενάλια, δηλαδή ναυτική χρήση, και ονομάζονταν επίσημα, σημεία ή παράσημα. Κόκκινο χρώμα φέρουν και οι σημαίες του ιππικού των Ρωμαίων, οι αποκαλούμενες vexilla. Ο αετός ως το βασικότερο ρωμαϊκό έμβλημα αντικαθίσταται το 312 π.Χ. με διαταγή του Μεγάλου Κωνσταντίνου με το μονόγραμμα του Χριστού, σύμπλεγμα των γραμμάτων Χ και Ρ . Η συγκεκριμένη σημαία περνά και στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Στα χρόνια του Ισαάκ Κομνηνού (1057- 1059) χρησιμοποιείται ως έμβλημα του Βυζαντίου το φτερωτό αετόμορφο και δικέφαλο θηρίο (γνωστό ως Χάγκα) το οποίο κοσμούσε τον θυρεό του κτήματος της οικογένειάς του στην Καστάμονη. Το ίδιο ακριβώς έμβλημα χρησιμοποίησε και το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσθέτοντάς του μια ποιμαντική ράβδο στο αριστερό του πόδι και ένα αυτοκρατορικό σκήπτρο στο δεξί. Οι Παλαιολόγοι επιλέγουν η σημαία τους να είναι λευκή με γαλάζιο σταυρό και τέσσερις χρυσές ακτίνες που σε κάθε άκρο είχαν γαλάζια Β τα οποία σήμαιναν <<Βασιλεύς Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντων>> .

 ΛΕΥΚΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΕ ΓΑΛΑΖΙΟ ΦΟΝΤΟ…

 Για πρώτη φορά η σημαία μας με την σημερινή της μορφή, δηλαδή λευκό σταυρό σε γαλάζιο φόντο καθιερώθηκε στην Πρώτη Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (Ιανουάριος του 1822) ταυτόχρονα με τη γέννηση του πρώτου Ελληνικού Συντάγματος. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη το γαλάζιο συμβολίζει τη θάλασσα του Αιγαίου και το χρώμα του ουρανού, ενώ το λευκό τον αφρό των κυμάτων. Οι εννέα λωρίδες της ελληνικής σημαίας ανταποκρίνονται στον συλλαβισμό της φράσης <<Ελευθερία ή Θάνατος>>. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή το λευκό συμβολίζει τα χιονισμένα βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας και τα αφρισμένα κύματα της νησιωτικής Ελλάδας, ενώ το γαλάζιο παραπέμπει στον ελληνικό ουρανό και στη θάλασσα. Υπάρχει και η άποψη που υποστηρίζει ότι το λευκό συμβολίζει την ελληνική φουστανέλα των αγωνιστών της ηπειρωτικής Ελλάδας ενώ το γαλάζιο τη βράκα των νησιωτών αγωνιστών. Ο σταυρός συμβολίζει το επίσημο δόγμα του ελληνικού κράτους, την Ορθόδοξη Χριστιανική Πίστη και υπενθυμίζει τη συμβολή της Εκκλησίας στον σχηματισμό του. Στις 15 Μαρτίου του ιδίου χρόνου το Εκτελεστικό Σώμα (η κυβέρνηση) που είχε αναλάβει την προσωρινή διοίκηση της Ελλάδας όρισε με το Διάταγμα 540 τρεις τύπους σημαιών: μια σημαία ξηράς και δύο θαλάσσης, μια για το πολεμικό και μια για το εμπορικό ναυτικό. Η σημαία της ξηράς είχε σχήμα τετράγωνο, κυανό και έφερε έναν λευκό σταυρό που κάλυπτε όλη την επιφάνειά της. Οι σημαίες της θαλάσσης είχαν την ίδια μορφή που διαθέτει η σημερινή εθνική σημαία. Μοναδική διαφορά στη σημαία του εμπορικού ναυτικού ήταν η αντιστροφή των χρωμάτων (κυανό αντί λευκού) στη θέση του σταυρού. Η σημαία των εμπορικών πλοίων εξομοιώθηκε με εκείνη των πολεμικών το έτος 1828, όταν αναγνωρίστηκε ότι τα εμπορικά πλοία είχαν λάβει μέρος στον αγώνα ως πολεμικά. Από τότε έως και το 1974 η ελληνική σημαία γνωρίζει διάφορες παραλλαγές. Για παράδειγμα, ο Ιωάννης Καποδίστριας τοποθετεί τον φοίνικα στο μέσο του σταυρού, ο Όθωνας τοποθετεί βασιλικό θυρεό στις εννέα λωρίδες που έχει η σημαία μας, ο Γεώργιος ο Α’ τοποθετεί το στέμμα, ενώ μαζί με τον Γεώργιο τον Β’ θεσπίζουν τις σημαίες των όπλων του στρατού και τοποθετούν επάνω τους προστάτες αγίους. Ακολουθούν αρκετά διατάγματα και οι νόμοι από τον Φεβρουάριο του 1930 μέχρι και τον τελευταίο νόμο 851/1978, οπότε και η σημαία καταλήγει οριστικά στη σημερινή της μορφή. Ο πλέον πρόσφατος σχετικός νόμος είναι ο υπ’αρ. 851 της 21 Δεκ. 1978, με τον οποίο καθορίζονται το σχήμα και οι διαστάσεις του σταυρού και το πλάτος των εννέα λωριδών. Βάσει αυτού του νόμου συνολικά έχουν καθοριστεί οκτώ μεγέθη σημαιών και ισάριθμα ύψη κονταριών ανάλογα με τον προορισμό κάθε σημαίας, αν δηλαδή επρόκειτο να υψωθεί σε φρούρια, δημόσια ή δημοτικά κτίρια, πρεσβείες, κρατικά αυτοκίνητα ή οικίες. Η επίσημη κρατική σημαία έχει κρόσσια στην περίμετρό της που συμβολίζουν τις ψυχές των πεσόντων υπέρ της πατρίδας. Σε περίπτωση φθοράς της η σημαία καταστρέφεται δια πυρός, βάσει της σχετικής διαδικασίας.

'' Πολλά έθνη έχουν μεγάλη ιστορία. Μα όποιος διαβάζει την ιστορία της Ελλάδος νομίζει ότι τραβά μια ανεξήγητη δύναμη, γλυκιά και ποιητική σαν ένας μαγνήτης που δεν ξέρει πού είναι κρυμμένος. Απορεί, διαβάζοντας πολέμους και σκληρά βάσανα, πού βρίσκεται αυτή η μυστηριώδης πηγή απ’ όπου αναβρύζει τόση ποίηση που τον μαγεύει και τον κάνει να την αγαπήσει. Αυτό το μυστήριο μάγεψε τον κόσμο όλο και τον έκανε να παραμιλά για την Ελλάδα. Και το πιο μικρό επεισόδιο της ιστορίας μας το πιο τιποτένιο περαστικό, ένας απλός λόγος που είπε ο Μιλτιάδης ή ο Επαμεινώνδας, ένα ρητό που είπε ο χρηστός Φωκίωνας, μια χειρονομία που έκανε ο Αγησίλαος, μια απλή προσευχή που είπε ο Παλαιολόγος παίρνουν τέτοια σημασία στις ψυχές όλων των ανθρώπων, που ζουν σ’ όλη την ζωή τους μ’ αυτά, σαν τα παιδιά που θυμούνται έως τα γηρατειά τους κάποια παραμύθια που γλυκάνανε την φαντασία τους.

Τί είναι λοιπόν τούτη η μαγική ουσία που έχει μέσα της αυτή η Ελλάδα και κάνει τον κόσμο να νοιώθει σαν δική του ιστορία την ιστορία της? Είναι αυτό το άπιαστο πνεύμα που έχουμε μέσα μας όλοι οι Έλληνες, αυτό που έχετε και εσείς, και που μπαίνει σε κάθε πράξη σας, σε κάθε σκέψη σας, σε κάθε αίσθημά σας, φυσικά κι αβίαστα, απροσπάθητα, χωρίς καν να το καταλάβετε''.                                             Φώτης Κόντογλου

Επιμέλεια Δήμητρα Κολοκούρα

Πτυχιούχος Σχολής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας 

Το υλικό προέρχεται  από τις εκδόσεις του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου καθώς από οικογενειακά αρχεία και απο Δημοκρατικό Τύπο Α.Ε 

 Αθήνα, Μάρτιος 2014