Είναι η εορτή της «χαρμολύπης» του Σταυρού. Του θανάτου του Κυρίου, αλλά και της δόξης Του. Και υψούται ο Σταυρός, το όργανο του σωτηρίου πάθους, η σημαία της νίκης του Χριστού. Η λύπη για τον μαρτυρικό θάνατο του Σωτήρος, που βρίσκει την έκφρασί της στην νηστεία, έχει το αντίβαρό της στην χαρά και στον πανηγυρισμό του θριάμβου Του.

Το κέντρο του λειτουργικού εορτασμού βρίσκεται σ΄αυτήν την τελετή της υψώσεως, που έδωσε το όνομά της και στην εορτή. Και αυτή έχει πατρίδα, όπως και όλη η εορτή, τα Ιεροσόλυμα. Και γίνεται σ΄όλους τους ναούς κατά μίμηση της πράξεως των Ιεροσολύμων, με την διαφορά ότι εκεί ύψωναν τον αληθή σταυρό του Χριστού, το «τίμιον ξύλον», ενώ σ΄όλους τους άλλους ναούς που δεν είχαν την ευτυχία να κατέχουν έστω και τεμάχιο αυτού, ούται ο συνήθης ξύλινος σταυρός των αγιασμών.

Η τελετή γίνεται στο τέλος του όρθρου κατά την ψαλμωδία του ασματικού τρισαγίου, που κατακλείει την δοξολογία. Λιτανευτικά με την συνήθη πομπή μεταφέρεται ο τίμιος σταυρός μέσα σε δίσκο με κλάδους βασιλικού επί της κεφαλής του ιερέως στην μέση του ναού, στην θέσι του αρχαίου άμβωνος, από όπου στην αρχαία εποχή εγίνετο η ύψωσις. Ο σταυρός θυμιάται, υψούται προς τα τέσσαρα σημεία του ορίζοντος και προσκυνείται. Και πάλι η έννοια των λειτουργικών αυτών πράξεων μας είναι σκοτεινή.

Είναι απομίμησις των κινήσεων της ευρέσεως του σταυρού; Είναι ύψωσις για να τον ιδούν οι πιστοί και να τον προσκυνήσουν, όπως έγινε τότε και όπως θέλει η συναξαριστική παράδοσις; Είναι ευλογία των τεσσάρων περάτων του κόσμου; Είναι συμβολισμός της υψώσεως και της δόξης του εσταυρωμένου Χριστού; Είναι κάτι που θυμίζει τους βασιλικούς θριάμβους της εποχής εκείνης και την ύψωσι των νικητών; Ίσως και όλα αυτά μαζί.

Γιατί υψούντες τον Σταυρό, «υψούμε», δοξάζομε, το άχραντο πάθος του Χριστού, που έγινε αιτία να νεκρωθή ο αιώνιος εχθρός του γένους μας, ο σατανάς, και να υψωθούμε ημείς που πέσαμε θύματά του. «Υψούμε» τον Χριστό, που υψώθηκε στο μέσον του και έλυσε την φθορά και συνέτριψε δι΄αυτού τον θάνατο. «Υψούμε» τον Χριστό, που κρεμάσθηκε επάνω του σαν «βότρυς πλήρης ζωής» για να μας ελκύση στον Θεό. Γιατί ο Σταυρός του Χριστού έγινε το δένδρο της ζωής, που μας χάρισε την αθάνατο βρώσι, το αντίδοτο της θανατηφόρου τροφής, που άντλησαν οι προπάτορές μας από το δένδρο εκείνο της παλαιάς Εδέμ.

Ιωάννης Φουντούλης

''Λογική Λατρεία''