Εἶναι σέ ὅλους γνωστό, ὅτι ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, σέ δίσεκτους καιρούς, ἐβοήθησε τό Γένος μας νά μήν ἐξισλαμισθῇ, ἀλλά νά κρατήσῃ γερά τήν ὀρθόδοξη πίστη καί τήν ἐθνική του συνείδηση. Οἱ λόγοι του εἶναι σήμερα ἐπίκαιροι ὅσο ποτέ ἄλλοτε : «τοῦτο σᾶς λέγω καί σᾶς παραγγέλω · κἄν ὁ οὐρανός νά κατεβῇ κάτω, κἄν ἡ γῆ νά ἀνεβῇ ἐπάνω, κἄν ὅλος ὁ κόσμος νά χαλάσῃ, καθώς μέλλει νά χαλάσῃ, σήμερον, αὔριον, νά μή σᾶς μέλῃ τί ἔχει νά κάμῃ ὁ Θεός. Τό κορμί σας ἄς τό καύσουν, ἄς τό τηγανίσουν · τά πράγματά σας ἄς σᾶς τά πάρουν · μή σᾶς μέλλει · δώσατέ τα · δέν εἶναι ἰδικά σας. Ψυχή καί Χριστός σᾶς χρειάζονται. Αὐτά τά δύο ὅλος ὁ κόσμος νά πέσῃ, δέν ἠμπορεῖ νά σᾶς τά πάρῃ, ἐκτός καί τά δώσετε μέ τό θέλημά σας. Αὐτά τά δύο νά τά φυλάγετε, νά μή τά χάσετε» (Διδαχή Δ΄).

Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὑπῆρξε θερμός φίλος τῆς μορφώσεως τῶν Ἑλληνόπουλων, βάζοντας ὡς θεμέλιό της τήν καλλιέργεια τῆς εὐσέβειας καί τῆς ἀρετῆς. Ἔλεγε : «Νά μαζευθῆτε ὅλοι νά κάμετε ἕνα σχολεῖον καλόν, νά βάλετε καί ἐπιτρόπους νά τό κυβερνοῦν, νά βάνουν διδάσκαλον νά μανθάνουν ὅλα τά παιδιά γράμματα, πλούσια καί φτωχά. Διότι ἀπό τό σχολεῖον μανθάνομεν τί εἶνε Θεός, τί εἶνε Ἁγία Τριάς, τί εἶνε Ἄγγελοι, δαίμονες, παράδεισος, κόλασις, ἀρετή, κακία · τί εἶνε ψυχή, σῶμα κλπ. Διότι χωρίς τό σχολεῖον περιπατοῦμεν εἰς τό σκότος · ἀπό τό σχολεῖον ἀνοίγει τό μοναστήριον» (Διδαχή Α΄). Γράφοντας πρός τόν ἀδελφό του Ἱερομόναχο Χρύσανθο, Σχολάρχη στήν Νάξο, ἀναφέρει χαρακτηριστικά : «Ἕως τριάκοντα ἐπαρχίας περιῆλθον, δέκα σχολεῖα Ἑλληνικά ἐποίησα, διακόσια διά κοινά γράμματα» (Ἐπιστολή 2ας Μαρτίου 1779, ἔτους τοῦ μαρτυρίου του).

Ἀλλά καί διά τήν χριστιανικήν ζωήν τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων μιλοῦσε : Γιά τήν ἀργία τῆς Κυριακῆς καί τήν ἀνάγκη τοῦ ἐκκλησιασμοῦ, τήν τήρηση τῆς νηστείας, καί μάλιστα τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς, τήν μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση, τήν ἀγάπη καί τήν συγχώρηση, καί γενικά γιά ὅλες τίς χριστιανικές ἀρετές. Ὅπως ἐπίσης καί γιά τό ἁμάρτημα τῆς βλασφημίας, γιά τήν ὁποία ἔλεγε χαρακτηριστικά : «Ἕνας ἄνθρωπος νά μέ ὑβρίσῃ, νά φονεύσῃ τόν πατέρα μου, τήν μητέρα μου, τόν ἀδελφόν μου, καί ὕστερα τό μάτι νά μοῦ βγάλῃ, ἔχω χρέος ὡσάν χριστιανός νά τόν συγχωρήσω. Τό δέ νά ὑβρίσῃ τόν Χριστόν μου καί τήν Παναγίαν μου, δέν θέλω νά τόν βλέπω» (Διδαχή Δ΄). Ἄς μή ξεχνᾶμε, ὅτι ἐστήριξε τόν Λαό στήν ὀρθόδοξη πίστη, καί μάλιστα ἐναντίον τῆς παπικῆς προπαγάνδας, πού πάντοτε, μέχρι καί σήμερα, «ψαρεύει» σέ θολά νερά.

Στίς Διδαχές του, τέλος, ἀποκαλύπτεται ὁ πατριωτισμός του, ἡ φλογερή ἀγάπη του γιά τήν Ἐλευθερία, ὁ ἀσίγαστος πόθος του γιά τήν ἐθνική ἀποκατάσταση. Καί εἶναι πέρα γιά πέρα ἀληθινό,αὐτό πού πολλοί ὑποστηρίζουν, ὅτι ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ἐνέπνευσε στούς ἀγωνιστές τοῦ 1821, αὐτό πού ἔλεγε ὁ Γέρος τοῦ Μωρηᾶ, ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης : «Ὅταν ἐπιάσαμε τά ἄρματα εἴπαμε πρῶτα ὑπέρ πίστεως καί ὕστερα ὑπέρ Πατρίδος».

† Ὁ Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καί Κονίτσης ΑΝΔΡΕΑΣ