Το γεγονός της Πεντηκοστής, όπως το αφηγούνται οι Πράξεις των Αποστόλων και το παρουσιάζει η υμνολογία της Εκκλησίας, σήμανε δύο πράγματα ταυτόχρονα: τη συγκρότηση της Εκκλησίας σε σώμα και το άνοιγμα της στον κόσμο. Η επέλευση του Αγίου Πνεύματος φωτίζει τους μαθητές και ταυτόχρονα τους καθιστά συνομιλητές του κόσμου. Το άνοιγμα, δηλαδή, στον κόσμο είναι ιδρυτικό στοιχείο της Εκκλησίας!Aυτός ο διττός χαρακτήρας της Πεντηκοστής (το συναμφότερο του “προς τα μεσα” και του “προς τα έξω”) εκφράζεται έντονα στη γνωστή βυζαντινή εικόνα της Πεντηκοστής.

Κατά πρώτον απεικονίζονται δώδεκα απόστολοι, αλλά παραδόξως ένας απ’ αυτούς είναι ο Παύλος, ο οποίος δεν ανήκε στη χορεία των αποστόλων ακόμη (ο Ιούδας φυσικά απουσιάζει). Ο εικονογράφος προφανώς δεν επιθυμεί να αιχμαλωτίσει μια στιγμή του παρελθόντος, αλλά να παραστήσει την Εκκλησία στην πληρότητα, στην καθολικότητά της. Έτσι, διατηρεί τον αριθμό δώδεκα, μιας και ο αριθμός αυτός συμβολίζει την πληρότητα. Αναφέρεται στις δώδεκα φυλές του Ισραήλ, οι οποίες όμως δεν εκπροσωπούν ένα συγκεκριμένο έθνος, αλλά ολόκληρη την οικουμένη. Ας θυμηθούμε ότι η εσχατολογική πόλη που περιγράφεται στα δύο τελευταία κεφάλαια της Αποκάλυψης, οικοδομείται με βάση τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ και δηλώνει την είσοδο του σύμπαντος σε τελική κοινωνία με τον Θεό.

Δεύτερον, οι απόστολοι κάθονται έτσι ώστε να σχηματίζουν όχι περίκλειστο κύκλο, ούτε εξουσιαστική πυραμίδα, αλλά ένα πέταλο στραμμένο προς τα κάτω. Μπορεί η απεικόνισή τους σε μετωπική στάση να οφείλεται σε λόγους πρακτικούς (προκειμένου δηλαδή να απεικονίζεται το πρόσωπο όλων και κανένας να μην καλύπτεται από άλλον), όμως τελικά καθίσταται μια θεολογική γλώσσα. Η κορυφή του πετάλου είναι ανοιχτή, ώστε η Εκκλησία να παραμένει διαρκώς ανοιχτή στις θείες ενέργειες (να τροφοδοτείται από τον Θεό, κι όχι να τον αιχμαλωτίζει!). Το κάτω μέρος του πετάλου είναι επίσης ανοιχτό, αυτή τη φορά όμως προς μια σκοτεινή αψίδα. Μέσα σ’ αυτήν εικονίζεται ανθρωπομορφικά ο κόσμος. Είναι φυλακισμένος στο σκοτάδι και τη φθορά, αλλά ταυτόχρονα απλώνει τα χέρια του για να λάβει ό,τι έχουν να του δώσουν οι απόστολοι. Η όλη σύνθεση φανερώνει ό,τι προσπαθήσαμε να πούμε προηγουμένως: η μαρτυρία, το άνοιγμα στον κόσμο, δεν είναι κάτι ξεχωριστό από την ταυτότητα της Εκκλησίας, αλλά στοιχείο της.

Έτσι, η επέλευση του Αγίου Πνεύματος έχει και μια ιδιαίτερη διάσταση. Ας θυμηθούμε την υπόσχεση που είχε δώσει στους μαθητές του ο Χριστός πριν το πάθος του: “Όταν… θα έρθει εκείνος, το Πνεύμα της αληθείας, θα σας οδηγήσει σε όλη την αλήθεια” (Ιω. 16: 13). Όταν λοιπόν οι πιστοί λειτουργούν ως ευαγγελιστές, δεν μεταφέρουν απλώς στους άλλους μιαν αλήθεια που οι ίδιοι “κατέχουν”, αλλά οδηγούνται οι ίδιοι από το άγιο Πνεύμα σε πληρέστερη μετοχή της αλήθειας. Μετά την Πεντηκοστή, είναι το άγιο Πνεύμα αυτό που οικοδομεί την εσωτερική καθολικότητα της Εκκλησίας (Εφεσ. 2: 19-22) και που ταυτοχρόνως προκαλεί τη συνάντηση του Φιλίππου με τον Αιθίοπα ευνούχο (Πράξ. 8: 26-40), ετοιμάζει τον Πέτρο για να παραβεί τις εσωστρεφείς αρχές του και να αποδεχτεί την πρόσκληση του εθνικού εκατόνταρχου (Πράξ. 10: 1-20), ξεκινά την ιεραποστολή (Πράξ. 13: 1-2), οδηγεί τους κόπους των ιεραποστόλων (Πράξ. 16: 7), αλλά  και σκέπει εκείνους στους οποίους απευθύνονται οι ιεραπόστολοι (Πράξ. 13: 4)! Το Πνεύμα παραμένει η ανυπότακτη πνοή, ο εμπνευστής εκπλήξων, ο ταξιδευτής που δεν γνωρίζει σύνορα.

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Δρ. Θεολογίας, πτ. Νομικής, αρχισυντάκτης περιοδικού Σύναξη