Οι εορτές του Σταυρού είναι από τις κορυφαίες γιορτές της Ορθοδοξίας. Μας υπενθυμίζει το δράμα της Αγίας και Μεγάλης Παρασκευής, την σταύρωση του Σωτήρος Χριστού, και μι­λάει για όλα εκείνα τα αντιθετικά γεγονότα πού συνθέτουν την πορεία του ανθρώπου από την προπτωτική του κατά­σταση ως την επαναφορά του "στην αρχαία μακαριότητα", με την πυκνότητα του ποιητικού και την δυναμικότητα του προφητικού καί αποκαλυπτικοί) λόγου.

Ό λαός μας βιώνει τα γεγονότα αυτά με τον τρόπο του. Με την αγνότητα και την ομορφιά των παραδόσεών του, μέ­σα από την απλότητα και τη χάρη των οποίων αναδύεται ή ένταση και το βάθος του μυστηρίου του Σταυρού και απλώνεται σε ολόκληρη την κτίση. "Σταυρός υψούται σήμερον και κόσμος αγιάζεται", ψάλλει ή Εκκλησία. Και ό λαός μας τιμά την μεγάλη αύτη εορτή με νηστεία απόλυτη και μεγάλο σεβασμό, συνθέτοντας εικόνες απαράμιλλου κάλλους από την εκκλησιαστική μας ζωή.

Στην Ορθόδοξη θεολογία ό Σταυρός κατέχει κεντρική θέση. Είναι ό άξονας της ζωής της Εκκλησίας. Η γεφυροποιός δύναμη του χθες και του σήμερα της Ιστορίας του κό­σμου και του ανθρώπου, με τον καιρό των έσχατων. Παράλ­ληλα, ό Σταυρός ως σύμβολο, είναι το "σημείον" των αντι­θέσεων δύο εκ διαμέτρου αντιθέτων κόσμων. Είναι το σύμ­βολον της ανθρώπινης αυθάδειας και μωρίας και το σύμβο­λον της φιλανθρωπίας και σοφίας του Θεού.

Προ Χριστού υπήρξε ό,τι πιο φριχτό και απαίσιον έχει να επιδείξει η αγριότητα του ανθρώπου. Μέσα στη σκοτοδίνη των εγκλημάτων και των φοβερών παραβάσεων τού ηθι­κού νόμου, θέλησε ο ίδιος να αυτοκαθαρθεί, γι’  αυτό κι εθέσπισε και εφάρμοσε νόμους, με κριτήριο τη δική του οπωσ­δήποτε ατελέστατη δικαιοσύνη. Εσχάτη ποινή για τούς παραβάτες ή θανατική ποινή και μάλιστα συνδυασμένη με απάνθρωπα βασανιστήρια. Αυτό δε το είδος της θανατικής ποινής εξέφραζε σε όλο το εύρος του ο διά σταυρού θάνα­τος, γι’ αυτό και υπήρχαν διάφορα είδη σταυρού, πού μαρ­τυρούσαν την ανάλογη ένταση τού μαρτυρίου.

Αρχικά σταυρός ήταν ένας απλός πάσσαλος ή ό κορμός ενός δένδρου (I). Αργότερα πήρε τα σχήματα τού Ύψιλον (Υ), τού ταυ (Τ), του χι (Χ) και το γνωστό σχήμα (+), πού αυτό είχε ό σταυρός, πάνω στον όποιο σταυρώθηκε ό Χρι­στός. Οι περιγραφές και οι λεπτομέρειες της σταυρώσεως είναι ανατριχιαστικές, επειδή της σταυρώσεως προηγούνταν οδυ­νηρά άλλα μαρτύρια: δαρμοί μέχρις αίματος, ή φοβερή φραγγέλωση, εξευτελισμοί, διαπομπεύσεις κ.π.ά., ό,τι ή νο­σηρή, διεστραμμένη και σκοτεινή συνείδηση των δημίων συνελάμβανε για να ευχαριστήσει τούς σταυρωτές και να διασκεδάσει το πλήθος. Πώς όμως, ό σταυρός, από όργανον καταδίκης, "επάρα­τος παρ, Ίουδαίοις καί παρ' Ελλησι βδελυκτός", κατά τόν ί. Χρυσόστομον, ξύλον κατάρας και ατιμίας, πώς μετεβλήθη σε ξύλον ευλογίας και τιμής; Στην Παλαιά Διαθήκη (Δευτ. 27.26 και 21.23) αντίστοιχα, διαβάζομε: "Καταραμένος είναι όποιος δεν θα εκτελέσει όλες ανεξαιρέτως τις διατάξεις του Νόμου" και: "επικατάρατος πάς ό κρεμάμενος επί ξύλου". Ανάμεσα στις δύο αυτές κατάρες υπάρχει ένας βαθύς θεολογικός σύνδεσμος.

Ή πρώτη περίπτωση μολονότι φαίνεται πολύ αυστηρή και σκληρή, αφορά όλο τον λαό των Ιουδαίων, ακόμη και τούς αγιότερους της Παλ. Διαθήκης, γιατί κανείς δεν ετήρησε τον Νόμο απολύτως. Η δεύτερη περίπτωση δεν άφορα κανένα από τούς Ιουδαίους παρά μονάχα τον Χριστό, γιατί οι Εβραίοι, αν και εγνώριζαν τον σταυρικό θάνατο, ουδέ­ποτε και σε κανένα ομοεθνή τους τον εφάρμοσαν, παρά μό­νο στόν Χριστό, οι όποιοι έφώναζαν στόν Πιλάτο με μανία: "σταύρωσον, σταύρωσον αυτόν" (Λουκ. 23.21).

Αντιθέτως, λοιπόν, ό Χριστός έτήρησε πάντα τα διατε­ταγμένα του Νόμου με ακρίβεια και "έπλήρωσε πάσαν δι­καιοσύνην" (Ματθ. 3.15) και χάρη, όχι μόνο των Εβραίων, αλλά, ολοκλήρου της ανθρωπότητος, έγινε ό ίδιος κατάρα.

Διαβάζομε στην πρός Γαλάτας έπιστολή: "Χριστός ημάς εξηγόρασεν εκ της κατάρας του νόμου γενόμενος υπέρ ημών κατάρα· γέγραπται γάρ· επικατάρατος πάς ό κρεμάμενος επί ξύλου" (3.13). Ό Χριστός ανέβηκε με πλήρη εκουσιότητα στον ατιμωτικό καί  επονείδιστο σταυρό, όντας ο ίδιος άγιος καί αναμάρτητος, εξαγιάζοντάς τον μέ τό άσπιλον καί τό τίμιον αίμα Του. Υπέστη Εκείνος τον ονειδισμό, τη χλεύη, και τα μαρτύρια του σταυρού για να αθωωθούμε εμείς οι κατάκριτοι. Έτσι μετεβλήθη ή οδύνη σε χαρά, ή πικρία σε γλυκύτητα, ο ονειδισμός σε δόξα, ο σταυρός σε σύμβολο σωτηρίας και όπλον κατά του διαβόλου και της αμαρτίας.

Ο Ιερός Χρυσόστομος,μας λέει  "Ο Σταυρός κατάργησε την αμαρτία, έγινε για την οικουμένη καθαρτικό φάρμακο... άνοιξε τις πόρτες του ουρανού... επανέφερε τον άνθρωπο, στον ουρανό, εγκατέστησε την ανθρώπινη φύση μας στα δε­ξιά του Θεού...".

Αυτός είναι ό λόγος πού τιμούμε και γιορ­τάζουμε τόν Τίμιο και Ζωοποιό Σταυρό ως πηγήν ευλο­γίας. Δι’ αυτού "προς Θεόν πάντες είλκύσθημεν  και  κατεπόθη εις τέλος θάνατος". Καί αυτόν άσπαζόμαστε μέ ανάμει­κτα συναισθήματα  φόβου καί χαράς. Φόβου μεν "διά την άμαρτίαν ώς ανάξιοι όντες", χαράς δέ, "διά την σωτηρίαν, ην παρέχει τω κόσμω ο εν αυτώ προσπαγείς Χριστός ο Κύριος, ο έχων το μέγα έλεος".

Κων/νος Σβετζούρης Θεολόγος

Εκκλησιαστικός Ιερού μας Ναού.