«Πνεύμα ο Θεός και τους προσκυνούντας αυτόν εν πνεύματι και αληθεία δει προσκυνείν» (Ιω. δʼ 24)

Απόδοση στα Νεοελληνικά
«Ο Θεός είναι πνεύμα κι αυτοί που τον προσκυνούν πρέπει να τον προσκυνούν εν πνεύματι και αληθεία» (Ιω. δʼ 24)



Ο Θεός και όλη η αλήθεια περί Θεού δεν είναι μια ανακάλυψη του ανθρώπου, αλλά αποκάλυψη του Ίδιου του Θεού σʼ εκείνους που είναι άξιοι της αποκαλύψεως. Αυτό το βλέπουμε καθαρά στην Αγία Γραφή και στους βίους των αγίων, οι οποίοι (άγιοι) είναι «επιστολή Χριστού». Ο Θεός αποκαλυπτόμενος στον άνθρωπο του χαρίζει την γνώση και αυτή η γνώση του Θεού συνεπάγεται την σωτηρία του ανθρώπου. Ο Κύριος είπε στους Ιουδαίους, ότι «εάν μη πιστεύσητε ότι εγώ ειμί, αποθανείσθε εν ταις αμαρτίαις υμών» (Ιωαν. ηʼ 24). Δηλαδή η παρουσία του Χριστού ως «εγώ ειμί» είναι η πραγματική ζωή για τον άνθρωπο, ενώ η άγνοια του Θεού συνιστά τον θάνατο του ανθρώπου. Στην Σαμαρείτισσα ο Κύριος απεκάλυψε τον Εαυτό Του και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την σωτηρία της.  Στην συζήτηση που είχε ο Χριστός με την γυναίκα στην πηγή του Ιακώβ απεκάλυψε τον τρόπο ης αληθινής λατρείας του Θεού. Ο Θεός είναι πνεύμα και εκείνοι που Τον προσκυνούν πρέπει να τον προσκυνούν «εν πνεύματι και αληθεία». Ο λόγος αυτός έχει μεγάλο βάθος και είναι δυστύχημα που θα προσπαθήσουμε να τον ερμηνεύσουμε με λίγες λέξεις.  Κατά την πατερική ερμηνεία εδώ παρουσιάζεται  ο Τριαδικός Θεός.

Όλοι γνωρίζουμε ότι ο Χριστιανικός Θεός δεν είναι μονάς ή δυάς, αλλά Τριάς. Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα. Στην θεία Λειτουργία ομολογούμε: «Πατέρα, Υιόν και Άγιον Πνεύμα, Τριάδα ομοούσιον και αχώριστον». Ο Θεός Πατήρ είναι «Πατήρ αυτοαληθείας, δηλονότι του Μονογενούς Υιού και πνεύμα αληθείας έχει το Πνεύμα το άγιον». Επομένως ο Θεός γνωρίζεται και προσκυνήται εν τω Χριστώ που είναι η Αλήθεια και εν Αγίω Πνεύματι που είναι το Πνεύμα της Αληθείας, που εκπορεύεται από τον Πατέρα και πέμπεται διά του Υιού.  Κατά την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που συνοψίζει την διδασκαλία της Εκκλησίας, ο Πατήρ είναι ο Λέγων, ο Υιός είναι ο Λόγος και το Άγιον Πνεύμα είναι το Εμφύσημα της δημιουργίας. Ο λέγων φανέρωσε τον Λόγο, ο Λόγος φανερώνει τον Λέγοντα και το Άγιον Πνεύμα «εκφανέν και δοθέν» φανέρωσε το καθʼ υπόσταση τριαδικό του Θεού. Η φανέρωση της Αγίας Τριάδος, κατά τον αγιορείτη άγιο, είναι μεν κοινή, συγχρόνως δε σταδιακή, λόγω της ανθρωπίνης αδυναμίας. Γιʼ αυτό ο Κύριος στο μέσον περίπου της δράσεώς Του εκήρυξεν ότι Αυτός είναι ο Υιός του Θεού και προς το τέλος απεκάλυψε το Άγιον Πνεύμα και τα περί της αποστολής Του. Και αυτό γιατί οι άνθρωποι ήταν αδύναμοι να αντιληφθούν το τριαδικό του Θεού.
Η προσαγωγή μας στον Πατέρα γίνεται δια του Υιού: «Ουδείς έρχεται προς τον Πατέρα ει μη δια του Υιού» (Ιωαν. ιδʼ 6). Και η κοινωνία με τον Χριστό γίνεται δια του Παναγίου Πνεύματος. Διότι κανείς δεν μπορεί να δει τον Χριστό άνευ του Αγίου Πνεύματος, αφού «ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν ει μη εν Πνεύματι Αγίω» (Αʼ Κορινθ. ιβʼ 3). Κατά τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο ο Πατήρ είναι η οικία: «εν τη του πατρός μου μοναί πολλαί εισίν» (Ιωαν. ιδʼ 2). Ο Υιός είναι η θύρα δια την οποίας εισερχόμεθα στην οικία: «Εγώ ειμί η θύρα. διʼ εμού εάν τις εισέλθη, σωθήσεται, και εισελεύσεται και εξελεύσεται και νομήν ευρήσει» (Ιωαν. ιʼ 9). Και το Άγιον Πνεύμα είναι το κλειδί δια του οποίου ανοίγουμε την θύρα.
Πρέπει να σημειωθεί και να υπογραμμισθεί ότι η Εκκλησία είναι ο πραγματικός τόπος Θεοφανείας.

Και όταν ζούμε αληθινά μέσα στην Εκκλησία, που είναι το Σώμα του Θεανθρώπου Χριστού («εν αληθεία») και όταν δεχόμαστε τις ενέργειες του Αγίου Πνεύματος («εν Πνεύματι»), τότε είμαστε αληθινοί προσκυνηταί του Θεού, αποκτούμε την Θεογνωσία και γευόμαστε την σωτηρία. Αυτό φαίνεται και από το ότι η Εκκλησία λέγεται Ορθοδοξία και αυτή άλλωστε είναι η πραγματική Εκκλησία. Ορθοδοξία σημαίνει ορθή δόξα, δηλαδή ορθή διδασκαλία του Τριαδικού Θεού. Όπου υπάρχει ανόθευτη πίστη, εκεί υπάρχει πραγματική λατρεία και για να είναι αληθινή η λατρεία πρέπει να συνδέεται με την ανόθευτη διδασκαλία.  Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι σήμερα που βιώνουν ένα «θεό» ή επιδιώκουν με πάθος και μεγάλη επιθυμία την συνάντηση με τον Θεό. Παρατηρούμε ότι σήμερα υπάρχει μια μεγάλη στροφή στο θέμα αυτό και έχει χαρακτηριστικά ειπωθεί ότι ο αιώνας που μας έρχεται (21ος) θα είναι αιώνας της θρησκείας. Οι σύγχρονοι άνθρωποι κουρασμένοι από τις άσκοπες αναζητήσεις και τις τρομακτικές διαψεύσεις, ζώντας μέσα στον κόσμο της απελπισίας τους, αναζητούν κάτι το αυθεντικό. Αλλά στην νέα αυτή αναζήτηση μπορούν να διαπραχθούν καινούργια λάθη. Να παρουσιασθούν καινούργιοι ψευδομεσίες που θα επιτείνουν το χάσμα των ανθρώπων. Γιʼ αυτό πρέπει να διακηρύσσεται σε κάθε κατεύθυνση η μεγάλη αλήθεια, ότι η αναζήτηση του Θεού έξω από τον Χριστό, η αναζήτηση του Χριστού έξω από την Εκκλησία, η ζωή της Εκκλησίας, η ζωή της Εκκλησίας χωρίς τις ελλάμψεις του Παναγίου Πνεύματος και η Εκκλησία έξω από την Ορθοδοξία, οδηγούν στην πλάνη και ανοίγουν τον δρόμο για καινούργιες οδυνηρές περιπέτειες.  Στους συγχρόνους αυτούς αποκαλυπτικούς καιρούς εμείς οι Ορθόδοξοι έχουμε ηυξημένες ευθύνες.

Έχουμε καθήκον να γευώμαστε το «ύδωρ ζων» που υπάρχει στην Εκκλησία, να γινώμαστε ενεργήματα του Παναγίου Πνεύματος, ώστε και τον εαυτό μας να ειρηνεύουμε αλλά και να βοηθήσουμε αυτούς που έχουν ανάγκη, όταν ο Θεός θελήσει. Να γίνουμε αληθινοί προσκυνητές, όντες κατοικητήρια της Παναγίας Τριάδος, διότι «πνεύμα ο Θεός και τους προσκυνούντας αυτόν εν Πνεύματι (εν Αγίω Πνεύματι) και αληθεία (εν Χριστώ) προσκυνείν».

Ο Ναυπάκτου Ιερόθεος