Η Ενορία αποτελεί το κύτταρο της Εκκλησίας, είναι η ίδια η Εκκλησία σε μικρογραφία . Στην Ενορία κηρύσσεται και λατρεύεται ο Χριστός η Κεφαλή της Εκκλησίας, και στο Όνομά Του συγκεντρώνονται οι πιστοί. Εδώ οι Ιερείς εντολοδόχοι του Χριστού δια του Επισκόπου, συνεχίζουν το σωτηριολογικό έργο του Κυρίου. Όπου ο Χριστός είναι παρών και το πλήθος των πιστών μαζί Του «εκεί η καθολική Εκκλησία». Στην Ενορία συντελείται η καινούρια ζωή με τον αγιασμό των πιστών, μια ζωή «εν Χριστώ».

Στην Ενορία ο Ιερεύς είναι «λειτουργός Ιησού Χριστού» και αγωνίζεται για «Τον αγιασμόν, ου χωρίς ουδείς όψεται στον Κύριον ». Στην ενορία τα μέλη της Εκκλησίας γίνονται «μέλη Χριστού» και οι άνθρωποι δια των Μυστηρίων γίνονται «λαός του Θεού».Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι μόνο η αγ. Τράπεζα μπορεί να σώσει τους διχασμένους από την αμαρτία ανθρώπους , και με τον Άρτο της Ζωής που τους προσφέρει να τους μεταμορφώσει σε ένα Σώμα .

Είναι σαν τα σπυριά του σιταριού που σκόρπια κάποτε στους κάμπους γίνονται με το ζύμωμα ένα φύραμα , το ψωμί που τρώμε. Έτσι οι άνθρωποι ενώνονται μέσα στην Εκκλησία και αποτελούν ένα Σώμα , το Σώμα του Χριστού. Καρπό  της αγωνίας στο να καταλάβουμε την αξία της Ενοριακής ζωής αποτελεί και η μικρή αυτή μας εισήγηση στην οποία θα πούμε λίγα λόγια για το μεγάλο  δώρο του Θεού σε μας τους ανθρώπους που είναι η Ενοριακή ζωή, το οποίο δώρο ως μόνιμο, διαχρονικό και διαρκές πρέπει να επανεκτιμήσουμε για να μπορέσουμε να καταλάβουμε την αξία Του και να προσφέρουμε για το δώρο αυτό «δόξαν τω Θεώ».Κατ΄ αρχάς θα αναφερθούμε σε ιστορικά στοιχεία σχετικά με την πρώτη εμφάνιση της Ενορίας στην ζωή της Εκκλησίας . Θα μιλήσουμε για τον ρόλο που έπαιξε η Ενορία κατά την μαύρη περίοδο της Τουρκοκρατίας , ενώ στο τρίτο μέρος θα εξηγήσουμε την σχέση της ενορίας με την Λατρεία και ιδιαίτερα με την Θεία Ευχαριστία

1. Ιστορικά στοιχεία για την πρώτη εμφάνιση της ενορίας .

Από την μέχρι τώρα έρευνα γνωρίζουμε ότι μόνον ο Επίσκοπος αρχικά με την χειροτονία ανέλαβε το δικαίωμα «του προσφέρειν (τω Θεώ) τα δώρα της Εκκλησίας » δηλ. να προσφέρει την Θ. Ευχαριστία . Η εμφάνιση της ενορίας απαιτεί ο Πρεσβύτερος να έχει και εκείνος το δικαίωμα να προσφέρει εξ΄ ονόματος των μελών της την Θ. Ευχαριστία . Διακρίνουμε δηλ. την δυνατότητα αντικαταστάσεως του Επισκόπου στην τέλεση της Θ. Ευχαριστίας όταν ο ίδιος δεν θα μπορούσε να παρευρίσκεται . Αντικαταστάτης του θα προερχόταν ασφαλώς από το Πρεσβυτέριο που ήταν συνδεδεμένο με τον Επίσκοπο. Η δυνατότητα αυτή βλέπουμε να εμφανίζεται από τα μέσα του γ΄ και στις αρχές του δ΄ αιώνος .

Το δικαίωμα της τέλεσης της Θ. Ευχαριστίας από τον Πρεσβύτερο οδήγησε στην προπαρασκευή της Ενορίας . Και αυτό διότι τους πρώτους αιώνες υπήρχαν συνάξεις για προσευχή και διδασκαλία χωρίς να τελείται  η Θ. Ευχαριστία . Την ηγεσία των Συνάξεων αυτών την είχαν οι Πρεσβύτεροι τους οποίους , βοηθούσαν οι Διάκονοι. Οι Συνάξεις αυτές υπήρξαν το κυριότερο πεδίο Εκκλησιαστικής δράσης των Πρεσβυτέρων. Δεν είναι καθόλου απίθανο στις Συνάξεις αυτές να δόθηκε και Ευχαριστιακός χαρακτήρας όταν αυξήθηκε πολύ ο αριθμός των πιστών. Το λέγουμε αυτό διότι οι Συνάξεις αυτές για την προσευχή και την διδασκαλία εξακολουθούσαν να υπάρχουν και κατά τον ε΄ αιώνα , οπότε ήδη έχει εδραιωθεί η Ενορία .

Όταν σιγά-σιγά άρχισε να αυξάνεται ο αριθμός των Χριστιανών ήταν ίσως αδύνατη η συγκέντρωση τους σε μία Θ. Ευχαριστία . Ο Αγ. Ιππόλυτος σε πολύτιμο του κείμενο μαρτυρεί ότι ο Επίσκοπος με τα ίδια του τα χέρια εάν είναι δυνατόν να μεταδώσει την Θ. Ευχαριστία σε όλο τον λαό. Είναι ολοφάνερο ότι την Θ. Ευχαριστία την τελούσε ο Επίσκοπος ο οποίος είχε την Ιερή υποχρέωση να μεταλάβει μόνος του τους πιστούς . Εκείνο το «εάν είναι δυνατόν» μήπως οδήγησε σιγά-σιγά στην μόνιμη ανάθεση της Θ. Ευχαριστίας σε Πρεσβυτέρους στις ενορίες ; Διότι θα ήταν πολύ δύσκολο ένας και μόνο λειτουργός να μπορεί να καλύπτει τις Λειτουργικές ανάγκες ενός μεγάλου και στην συνέχεια ενός τεράστιου πλήθους χριστιανών.

Από την άλλη μην ξεχνάμε ότι είχαν αρχίσει οι φοβεροί διωγμοί κατά των χριστιανών. Η νομοθεσία του Δεκίου επέβαλλε σε κάθε πολίτη δημόσια πράξη ομολογίας και αφοσίωσης του στην επίσημη θρησκεία του κράτους και αυστηρότατες ποινές σ΄ όσους τυχόν αρνούνταν  να συμμορφωθούν. Η νέα κατάσταση αυτή είχε σοβαρότατες συνέπειες για τους χριστιανούς και ιδιαίτερα για τους Επισκόπους των Εκκλησιών. Έτσι πολλές Εκκλησίες στερήθηκαν για πολύ χρονικό διάστημα του Επισκόπους τους και κατ΄ επέκταση την Θ. Ευχαριστία  (την οποίαν μόνο εκείνοι τελούσαν) είτε λόγο θανάτου τους από τους δημίους , είτε λόγο εξορίας η φυγής τους , είτε λόγω αποστασίας Τους . Σαν λύση στο μεγάλο αυτό πρόβλημα αναζητήθηκε η λειτουργική δικαιοδοσία των πρεσβυτέρων και η ανάθεση της τέλεσης της Θ. Ευχαριστίας σ΄ αυτούς .

Απ΄ όλα αυτά συμπεραίνουμε ότι οι πρώτες ενδείξεις για την εμφάνιση της Ενορίας , πρέπει να τοποθετηθούν γύρω στα μέσα του γ΄ αιώνος . Η Ενορία εμφανίσθηκε τότε ως αποτέλεσμα ανάγκης . Η ραγδαία αύξηση των πιστών, η απουσία των Επισκόπων για μακρό χρονικό διάστημα  υποχρέωσαν την Εκκλησία να αναθέσει πιο μόνιμα την Θ. Ευχαριστία στους Πρεσβυτέρους και να διασπάσει την μία Ευχαριστία «την υπό τον Επίσκοπον ούσαν» σε πολλές Πρεσβυτεροκεντρικές Συνάξεις . Έτσι αυτή την εποχή εμφανίσθηκαν Πρεσβύτεροι συνδεδεμένοι προσωπικά και μόνιμα με ιδιαίτερες κοινότητες. Αυτή υπήρξε η αρχική μορφή της Ενορίας . Κατά τον δ΄ αιώνα αναγνωρίζεται πλήρως και ανεπιφυλάκτως στους πρεσβυτέρους το δικαίωμα να προσφέρουν την Θ. Ευχαριστία . Απαραίτητη προϋπόθεση όμως ήταν

Α) Η Επισκοπική εντολή  Β) τα όρια της δικαιοδοσίας .

Ο Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος μαρτυρεί γι΄ αυτές τις προϋποθέσεις τον Επισκοποκεντρικό χαρακτήρα της Ευχαριστίας .

Υπό αυτές τις δύο προϋποθέσεις φανερώνεται ότι η Ενορία κατ΄ αρχάς δεν αποτελούσε αυτοτελή Ευχαριστιακή Ενότητα αλλά απλή προέκταση της Επισκοπικής Ευχαριστίας για την αντιμετώπιση των αναγκών που αναφέρθηκαν.

Μετά όμως από τον δ΄ αιώνα οπότε η Ενορία είχε καθιερωθεί σαν θεσμός στην ζωή της Εκκλησίας αφού ο Πρεσβύτερος άρχισε να χειροτονείται για να προσφέρει την θυσία δημιουργήθηκε στη συνείδηση της Εκκλησίας το πρόβλημά της διατηρήσεως μιας υπό τον Επίσκοπο Ευχαριστίας. Η προσπάθεια της πρώτης Εκκλησίας να λύσει το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται με τρόπο δραματικό, ως  εξής . Ο Επίσκοπος με δικούς του ανθρώπους έστελνε μέρος της Θ. Ευχαριστίας  σε όσους δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν αλλά κυρίως στις Συνάξεις στις οποίες την Θ. Ευχαριστία τέλεσε ο Πρεσβύτερος  δηλ. στις Ενορίες .

Ο Πρεσβύτερος έπρεπε να αναμίξει το τμήμα αυτό της Επισκοπικής Θ. Ευχαριστίας με την Ευχαριστία που τέλεσε ο ίδιος για να διατηρηθεί η ενότητα της Εκκλησίας . Αυτή η ενέργεια φανερώνει το ότι η Εκκλησία είχε ανάγκη της παρουσίας του Επισκόπου σε κάθε κατά τόπους Θ. Ευχαριστία . Η παρουσία του Επισκόπου στις ημέρες μας κατά την Θ. Ε γίνεται εμφανής κατά την μνημόνευση του ονόματος του σε κάθε Θ. Λ και σε κάθε ακολουθία , καθώς και με την θυμίαση, του αρχιερατικού θρόνου όπου θεωρούμε παρόντα τον Επίσκοπο σε κάθε Ιερή Σύναξη.

1. Ο ρόλος της ενορίας στην Τουρκοκρατία .

Οι λόγοι οι οποίοι κυρίως συνετέλεσαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην ανάπτυξη της Ενορίας ως θεσμού η συστήματος διοικήσεως της Ενορίας ήταν οι εξής :

Οι υπόλοιποι Έλληνες μέλη της Εκκλησίας πιεζόμενοι από τους κατακτητές συσπειρώθηκαν υπό την Σκέπη Της Τοπικής Εκκλησίας σε ομάδες, αναπτύσσοντας και ανάλογες διαπροσωπικές σχέσεις . Επίσης η υποχρεωτική μετακίνηση του πληθυσμού και η καταδίωξη των υποδούλων από τους κατακτητές ανάγκασε τους κατοίκους των χωριών και των πόλεων να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα υπάρχοντα τους για να μετοικήσουν σε βουνά και απομακρυσμένες περιοχές και να δημιουργούν προάστια η νέους συνοικισμούς και κοινότητες .

Επίσης η συνοίκηση με αλλόθρησκους η ετερόδοξους η σχισματικούς ανάγκαζε τους υπόδουλους να συσπειρώνονται σε κάποια περιοχή που έπαιρνε το όνομά της από τον Ναό που βρισκόταν εκεί. Με αυτόν τον τρόπο ο υπόδουλος  λαός του Θεού κατόρθωσε μέσω της Ενορίας και των Ιερών Ναών όχι μόνο να επιβιώσει και να αναζωπυρωθεί πολιτικά , οικονομικά και πολιτιστικά αλλά και να διατηρήσει ακέραια την Ορθόδοξη Πίστη Του.

Οι Ιεροί Ναοί την μαύρη περίοδο αυτή δεν αποτελούσαν μόνο τόπο Λατρείας αλλά και χώρο συναθροίσεως των ενοριτών προς συζήτηση και επίλυση διαφόρων προβλημάτων. Ο δε περίβολος η αυλή του Ναού, χρησιμοποιούνταν προς ψυχαγωγία των ενοριτών κατά τα πανηγύρια των αγίων, τους γάμους και τις χαρές των μελών της Εκκλησίας .

Σε όλη την διάρκεια της μακράς δουλείας οι Ιερείς των Ενοριακών ναών ήσαν εκείνοι, οι οποίοι μέχρι αυτοθυσίας αναλώθηκαν προκειμένου να επιτελέσουν το σωτηριώδες κοινωφελές αλλά και εθνοσωτήριο έργο Τους .

1. Ενορία και Λατρεία .

Η Εκκλησία η οποία είναι «σώμα Χριστού» πραγματοποιεί ιστορικά την ύπαρξη Της στη Θ. Ευχαριστία και στην Λατρεία . Η Ενορία που είναι το κύτταρο της Εκκλησιαστικής ζωής  αποτελεί μικρογραφία της «Μίας , Αγίας , Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας». Την Ενορία αναθέτει και εμπιστεύεται ο Επίσκοπος στα χέρια του Εφημερίου-Πρεσβύτερου. Έτσι ο Εφημέριος αναλαμβάνει να είναι ο τελετουργός της Θ. Ευχαριστίας και γενικά της Λατρείας της Εκκλησίας . Ο Πρεσβύτερος κατά την ώρα της χειροτονίας λαμβάνει δια των Ιερών Ευχών του Μυστηρίου από τον χειροτονούντα Επίσκοπο το δικαίωμα «παρεστάναι αμέμπτως τω θυσιαστηρίω Σου, κηρύσσειν το Ευαγγέλιον της βασιλείας Σου, Ιερουργείν τον λόγο της αλήθειας Σου, προσφέρειν σοι δώρα και Θυσίας πνευματικάς, ανακαινίζειν τον λαόν Σου δια της του λουτρού παλιγγενεσίας».

Πρωταρχικό λοιπόν καθήκον, υποχρέωση αλλά και δικαίωμα του πρεσβυτέρου-εφημέριου είναι να τελεί την λατρεία στον Ναό της Ενορίας στην οποία τοποθετείται από τον Επίσκοπο.

Να τελεί δηλαδή καθημερινά τον Εσπερινό και την Ορθρινή Ακολουθία . Να τελεί τις Θ.Λειτουργίες κατά τις Κυριακές, τις Δεσποτικές και Θεομητορικές Εορτές, τις μνήμες των Εορταζόμενων Αγίων, τις Θ. Λειτουργίες των Προηγιασμένων Δώρων κατά την Μεγ. Τεσσαρακοστή και γενικά «επιτελείν τας κανονισμένας δημοσίας Ιεράς Ακολουθίας και Ιεροτελεστίας κατά τον υπό του Εκκλησιαστικού πολιτεύματος προσδιορισμένον χρόνον». Δια της χειροτονίας , ο Ιερεύς αποκτά την αδιάσπαστη ενότητα με τον Επίσκοπο του τον οποίο μνημονεύει σε όλες τις Ι. Ακολουθίες .

Ο αγιασμός των πιστών της ενορίας παρέχεται από τον Πρεσβύτερο-Εφημέριο, συντελείται όμως κατά την Ιερουργία των Μυστηρίων και του λόγου της Αληθείας που κηρύττει και τελεί ο ίδιος . Το κήρυγμα κατά την λατρεία της Εκκλησίας δεν είναι απλώς ένα φιλολογικό είδος ή μια επίδειξη ρητορικής ικανότητος .

Το κήρυγμα είναι ο λόγος του Θεού που έχει μυστηριακή δύναμη και αγιάζει τον πιστό. Η έννοια λοιπόν της λατρείας περιλαμβάνει και το κήρυγμα το οποίο πρέπει να ακούμε με ζωηρό ενδιαφέρον και με μεγάλη ευχαρίστηση διότι μας μιλά για το «Ευαγγέλιον της Βασιλείας» του Θεού και όχι να νομίζουμε ότι την ώρα του κηρύγματος χάνεται πολύτιμος χρόνος και να κοιτάμε το ρολόι μας πότε θα τελειώσει ο Ιερέας την ομιλία Του…

Όταν η λατρεία της Εκκλησίας δεν γίνεται καθημερινά , ατονεί και στην συνείδηση των πιστών η έννοια του Μυστηρίου της «Συνάξεως». Λίγοι πιστοί γνωρίζουν ότι ερχόμενοι στον Ναό δεν ικανοποιούν τις ατομικές θρησκευτικές τους ανάγκες , αλλά μετέχοντας στην λατρεία , γίνονται μαζί με τον Ιερέα Εκκλησία = Σώμα Χριστού.

Κατά την ώρα της Θ. Ευχαριστίας γίνεται πραγματική και ορατή η ενότητα με τον ίδιο τον Χριστό και η παρουσία του μεταξύ εκείνων που τον πιστεύουν. Εξ΄ άλλου είναι σαφής ο λόγος του Κυρίου που λέει «όπου είναι συγκεντρωμένοι δύο ή τρεις στο όνομά μου, βρίσκομαι και Εγώ εκεί ανάμεσά τους». Η ενότητα των πιστών με τον Χριστό, δημιουργεί και τις προϋποθέσεις για την ενότητα και των ανθρώπων μεταξύ τους .

Έτσι λοιπόν η Θ. Ευχαριστία της ενορίας έχει αυτόν τον σκοπό : Να δώσει στους πιστούς την δυνατότητα να γνωρίσουν και να βιώσουν την Εκκλησία ως μία οικογένεια, ως μία κοινωνία αδελφικής αγάπης, όπως γινόταν στις πρώτες Χριστιανικές Κοινότητες όπου οι πιστοί με ένα στόμα και με μία ψυχή λάτρευαν τον Τριαδικό Θεό και δημιουργούσαν την σταυρική αγάπη : καθέτως με τον Θεό, και οριζοντίως μεταξύ τους .

Είπαμε και προηγουμένως ότι τα μέλη της Ενορίας δεν γνωρίζουν τίποτε, η πολύ λίγα για το Μυστήριο της Σύναξής τους «εν Εκκλησία» σκοπός Της οποίας είναι να φανερώσει και να κάνει πραγματικότητα την Εκκλησία . Κάθε Κυριακή λοιπόν και Εορτή αφήνουν τα σπίτια τους και τις καθημερινές ασχολίες τους παραμερίζουν τα πάθη τους και τις ατομικές τους διεκδικήσεις και έρχονται στον Ναό Του Θεού να συμμετάσχουν στην Θ. Λειτουργία και να βιώσουν πιο βαθιά αυτήν την σχέση που τους συνδέει μεταξύ τους αλλά και με τον Θεό.

Εδώ θα μεταφέρω τις αγωνίες ενός Ιερέα μέσα από το προσωπικό του ημερολόγιο : «Καθημερινά διαπιστώνω ότι χάνονται ψυχές . Μια απλοϊκή και πάσχουσα από αμνησία γερόντισσα μου είπε την ώρα που χτυπούσα την καμπάνα για Εσπερινό:

-         Βαρέσεις δεν βαρέσεις δεν σου ΄ρχεται κανένας στην Εκκλησία .

-         Δεν πειράζει ψιθύρισα .

Όλο το βράδυ στριφογύριζε στο μυαλό μου η κουβέντα της γριάς . Μου είπε μια πικρή αλήθεια . Αγωνίζομαι ν΄ αντιμετωπίσω την αδιαφορία του ποιμνίου μου με αισιόδοξη υπομονή. Απορρίπτω τα λογικά μου επιχειρήματα , τις εύκολες κρίσεις , τις καταδικαστικές αποφάσεις . Δεν εκδηλώνομαι. Το μαρτύριο μου τους είναι άγνωστο».

Έχουμε σκεφθεί άραγε πως όταν η καμπάνα του Ναού πάψει να μας προσκαλεί αυτό θα σημαίνει τον αργό θάνατο της Ενορίας ;

Επίσης έχουμε αναρωτηθεί ποτέ γιατί αφού η καμπάνα μας προσκαλεί εμείς την αντιμετωπίζουμε με αδιαφορία ; Για όλα αυτά θα χρειασθεί να απολογηθούμε κάποτε. Διότι η άρνηση της Λατρείας σημαίνει άρνηση της Χάριτος του Θεού. Και άρνηση της Χάριτος του Θεού συνιστά βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος αμαρτία η οποία παραμένει ασυγχώρητος .

Ο Ιερέας με την καθημερινή λατρεία είναι η ψυχή και η καρδιά της Ενορίας . Με την διδασκαλία και γενικά με την όλη ποιμαντική τους διακονία είναι ο φρουρός της ενότητος της Εκκλησίας . Γι΄ αυτό χρειάζεται να προβάλλεται η Εκκλησιολογική διάσταση της Ενορίας , ο ευεργετικός της ρόλος , και ότι είναι ο μόνος τόπος ελευθερίας και σωτηρίας των ανθρώπων!

Αδελφοί μου!

Το να ανήκουμε σε μία Ενορία είναι ευλογία! Ευλογία γιατί σ΄ αυτήν την συγκεκριμένη Ενορία ζούμε το Μυστήριο της Εκκλησίας . Αλλά είναι και ευθύνη γιατί στην Ενορία καλούμαστε να είμαστε ενεργά μέλη συνεχώς μετανοούντες , προσευχόμενοι λατρεύοντες τον Θεό, προσφέροντας τα χαρίσματα που λάβαμε από τον Θεό προς οικοδομήν του όλου Σώματος , εκφράζοντας την εν Χριστώ αγάπη μας προς τους αδελφούς μας!

Όσοι ενορίτες μυστικά αγωνίζονται και αγιάζονται, συμμετέχουν αποφασιστικά στην πνευματική πρόοδο και άνθηση της ενορίας . Η ενορία ως Τοπική Ευχαριστηριακή Σύναξη είναι δώρο του Θεού σε μας το οποίο πρέπει να επανεκτιμήσουμε. Από εμάς εξαρτάται εάν εκτιμήσουμε και αξιοποιήσουμε το δώρο για την σωτηρία μας , την σωτηρία των αδελφών μας και την δόξα του Θεού. Αμήν